Ερόλ Ουζέρ
Πολλοί ειδικοί στα θέματα του Αφγανιστάν θεωρούν ότι χωρίς την άδεια των Ταλιμπάν ,τέτοιες εξτρεμιστικές και τρομοκρατικές ομάδες δε θα παραβιάσουν τα σύνορα των μελών κρατών του CIS (Commonwealth of Independent States),όμως η εμπειρία της δεκαετίας του 1990 δείχνει ακριβώς το αντίθετο.
H βιαστική αποχώρηση των Αμερικανικών στρατευμάτων από το Αφγανιστάν, η οποία ξεκίνησε το Μάιο του 2021, έχει ήδη σηματοδοτήσει μία σειρά προβλημάτων για τις γείτονες σε αυτό χώρες .Το πρώτο και εντονότατο πρόβλημα για όλους τους γείτονες του Αφγανιστάν ήταν η εισροή Αφγανών προσφύγων. Ξεκινώντας τον Ιούνιο του 2021, οι Ταλιμπάν εξαπέλυσαν επίθεση στη ζώνη συνόρων μεταξύ του Αφγανιστάν και Τατζικιστάν. Μέσα σε έναν μήνα κατέλαβαν σχεδόν ολόκληρη την περιοχή μεταξύ αυτών των συνόρων.
Στις 7 Ιουλίου του 2021,ο Συνταγματάρχης –Στρατηγός Anatoly Sidorov, επικεφαλής της ειδικής ομάδας ΟΣΣΑ(Οργανισμός Συνθήκης Συλλογικής Ασφαλείας-CSTO για την επίβλεψη των συνόρων Αφγανιστάν –Τατζικιστάν, δήλωσε ότι «οι Ταλιμπάν ελέγχουν το 100% των συνόρων από την πλευρά του Αφγανιστάν».
Μετά την κατάληψη των συνόρων του από τους Ταλιμπάν, η εισροή εσωτερικών μεταναστών προς το Τατζικιστάν έγινε η νέα απειλή. Μετά από τις ένοπλες συγκρούσεις,1037 εγκατέλειψαν τις κυβερνητικές δυνάμεις του Αφγανιστάν ,καθώς επίσης περισσότεροι από 1000 Αφγανοί πολίτες, μεταξύ των οποίων γυναίκες και παιδιά, εισήλθαν στη χώρα.
Παρά το γεγονός ότι οι αρχές της αυτόνομης περιοχής Gorno – Badakhsan ανακοίνωσαν την ετοιμότητά τους να υποδεχτούν περισσότερους από 10000 πρόσφυγες, στην πραγματικότητα υπάρχουν τρομερές δυσκολίες ακόμη και στη στέγαση περισσότερων των 1000 προσφύγων.
Το δεύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει το Τατζικιστάν- το οποίο προέκυψε λόγω της κατάληψης των συνόρων από τους Ταλιμπάν-είναι η απειλή από ριζοσπαστικές τρομοκρατικές ομάδες οι οποίες ,σε συνεργασία με τους Ταλιμπάν, κατέλαβαν την περιοχή των συνόρων. Η πιο επικίνδυνη τρομοκρατική ομάδα είναι η Ansarollah.Τα μέλη της στο Αφγανιστάν ονομάζονται “Tajik Taliban” επειδή είναι όλα πολίτες του Τατζικιστάν. Οι κτηνωδίες αυτής της ομάδας αποκαλύφθηκαν το Δεκέμβριο του 2020,όταν με βάναυσο τρόπο σκότωσαν 23 Αφγανούς στρατιώτες καθώς επίσης και τον επικεφαλής του τομέα ασφάλειας αυτής της ζώνης και τους βοηθούς του, κατά τη διάρκεια επίθεσης στην Αφγανή περιφέρεια Moimai,η οποία συνορεύει με την επαρχία Darvaz ,κοντά στην περιοχή Gorno-Badakhsan του Τατζικιστάν.
Είναι πλέον γνωστό ότι οι Ταλιμπάν έχουν εμπιστευτεί στην τρομοκρατική ομάδα Ansarollah τη διευθέτηση όλων των θεμάτων που προκύπτουν στα σύνορα με το Τατζικιστάν στην επαρχία Darwaz της περιοχής του Badakhsan.Στην πραγματικότητα, αυτά τα σύνορα που κάποτε θεωρούνταν ‘φιλικά σύνορα’ ,σταδιακά μετατρέπονται σε ‘εχθρικά’, γεγονός που αυξάνει ενδεχόμενες απειλές εναντίον του.Τώρα,150 μέτρα πέρα από το ποτάμι, υπάρχουν εξοργισμένοι τρομοκράτες και –συνεπώς- κάθε είδους βρώμικα τερτίπια είναι αναμενόμενα :παρείσφρηση ακτιβιστών, διάδοση εξτρεμιστικής φιλολογίας, παράνομη εισαγωγή όπλων ,ναρκωτικά και η δημιουργία «κελιών» των τρομοκρατικών οργανώσεων του Τατζικιστάν.
Πολλοί γνώστες θεμάτων που αφορούν την εν λόγω περιοχή, επισημαίνουν ότι χωρίς την άδεια των Ταλιμπάν, τέτοιες εξτρεμιστικές και τρομοκρατικές ομάδες δε θα παραβιάσουν τα σύνορα των κρατών μελών της CIS ,αλλά η εμπειρία από τη δεκαετία του 1990 μας έχει δείξει το αντίθετο .Ως εκ τούτου ,η ηγεσία της Δημοκρατίας του Τατζικιστάν παίρνει πρωτοφανή μέτρα για να προστατεύσει τα σύνορά της με το Αφγανιστάν. Συγκεκριμένα ,έχουν δοθεί οδηγίες για την αποστολή επιπλέον στρατευμάτων σε περιοχές που γειτνιάζουν με το Αφγανιστάν .Ο επικεφαλής του κράτους έχει επίσης δώσει οδηγίες ότι- πλέον της ενίσχυσης της ικανότητας φύλαξης των συνόρων- πρέπει να δοθεί πολύ μεγάλη προσοχή στην αποτροπή οποιασδήποτε παραβίασης των συνόρων.
Ο Πρόεδρος επίσης διέταξε τον Υπουργό Αμύνης του Τατζικιστάν να κινητοποιήσει 20 χιλιάδες έφεδρους αξιωματικούς στα σύνορα με το Αφγανιστάν. Αποτελεσματική δουλειά είναι σε εξέλιξη και στους κόλπους των οργανισμών CSTO (Collective Security Treaty Organisation) και SCO(Shangai Cooperation Organisation).Ευτυχώς το 2021, το Τατζικιστάν προεδρεύει αυτών των δύο διεθνών οργανισμών, και από τις 5 μέχρι τις 10 Αυγούστου πραγματοποιήθηκαν κοινές ασκήσεις με τους τοπικούς συμμάχους στην άμεση περιοχή των συνόρων. Ειδικές ειρηνευτικές μονάδες των Ρωσικών Ενόπλων Δυνάμεων θα πραγματοποιήσουν 9 κοινές αντιτρομοκρατικές ασκήσεις με στρατεύματα από το Τατζικιστάν, το Ουζμπεκιστάν ,και το Κιργιστάν στα τέλη του Αυγούστου και του Σεπτεμβρίου. Οι -μεγάλης κλίμακας -ασκήσεις θα τελειώσουν με στρατηγικές κινήσεις της Ειρηνευτικής Αποστολής 2021 των ενόπλων δυνάμεων των χωρών μελών του οργανισμού SCO ( Shangai Cooperation Organisation )με τη συμμετοχή περισσότερων των 4000 έφεδρων αξιωματικών.
Το τρίτο πρόβλημα είναι καθαρά οικονομικό. Μετά την επικράτηση των Ταλιμπάν, τον Ιούνιο του 2021,στο σημείο ελέγχου Shir Khan Bandar-Nizhniy Pyanj στα σύνορα Αφγανιστάν-Τατζικιστάν,το οποίο είναι το σημαντικότερο εμπορικό σημείο σε αυτά τα δύο κράτη, η μετακίνηση αγαθών, το εμπόριο και η διακομιδή πρακτικά έπαψαν, και, αντιστοίχως, δεν υπάρχει καθόλου εμπορικός τζίρος ανάμεσα στις δύο χώρες. Πριν την εμφάνιση των Ταλιμπάν στο σημείο ελέγχου που αναφέρθηκε, περνούσαν 35 με 40 φορτηγά την ημέρα, όμως τώρα περνούν καθημερινά μόνο 2 ή 3 οχήματα.
Οι ηγέτες του Ουζμπεκιστάν και Τουρκμενιστάν έχουν διατηρήσει σχέσεις με τους Ταλιμπάν από τα τέλη του 1990.Πραγματοποίησαν εκατοντάδες συναντήσεις με την πολιτική ηγεσία των Ταλιμπάν στην περιοχή τους. Το Ουζμπεκιστάν προέβη και σε δημιουργία πλατφόρμας διαπραγματεύσεων στο έδαφός του για συζητήσεις ειρήνης. Ίσως αυτές οι σχέσεις να δημιούργησαν τη βάση για την μεταναστευτική πολιτική αυτών των δύο χωρών, η οποία εκφράστηκε με τον περιορισμό εισόδου Αφγανών προσφύγων στις δύο αυτές χώρες ,και την άμεση επέλασή τους στο Αφγανιστάν.
Στον αντίποδα ,οι κινήσεις των ακτιβιστών του τρομοκρατικού οργανισμού του Ισλαμικού Κινήματος του Ουζμπεκιστάν, σε συνεργασία με τους Ταλιμπάν στα σύνορα του Αφγανιστάν με το Ουζμπεκιστάν και το Τουρκμενιστάν ,αναγκάζουν το Ουζμπεκιστάν να ενισχύσει τα σύνορά του με το Αφγανιστάν. Η απόφασή του να διεξάγει κοινές στρατιωτικές ασκήσεις με τη Ρωσία με σκοπό να διασφαλίσει την εδαφική ακεραιότητα των κρατών της περιοχής της Κεντρικής Ασίας, στην οποία συμμετείχαν περίπου 1500 έφεδροι της Ρωσικής Ομοσπονδίας και του Ουζμπεκιστάν, ήταν πολύ έγκαιρη.
Τα σύνορα του Ουζμπεκιστάν με το Αφγανιστάν δεν έχουν μεγάλο μήκος και ,ταυτόχρονα ,είναι τα καλύτερα φυλασσόμενα εξωτερικά σύνορά του. Με μήκος 144 χιλιόμετρα, εκτείνονται από τη συνοριακή διασταύρωση με το Τουρκμενιστάν μέχρι τη συνοριακή διασταύρωση με το Τατζικιστάν κατά μήκος του ποταμού Amu Darya.Σε αυτά τα σύνορα κοντά στην πόλη Τερμέζ, υπάρχει το κύριο σημείο ελέγχου-μία γέφυρα πάνω από τον ποταμό Amu Darya,κατά μήκος του οποίου το 1989 ο Σοβιετικός στρατός επέστρεψε στην πατρίδα του από το Αφγανιστάν. Τώρα, αυτή η γέφυρα διαθέτει σιδηροδρομικό σταθμό που συνδέει το Ουζμπεκιστάν με την επαρχία Balkh του Αφγανιστάν-την πόλη του Mazar-i-Sharif.
Στις αρχές του Ιουλίου του 2021,οι Ταλιμπάν κατάφεραν προσωρινά να καταλάβουν τα σύνορα Ουζμπεκιστάν-Αφγανιστάν στην περιοχή Hairaton,η οποία σύντομα ελευθερώθηκε από παραστρατιωτικές οργανώσεις υπό την ηγεσία του Mohammad Nur κυβερνήτη της επαρχίας Balkh.
Παρόλα αυτά, η κατάσταση στο Αφγανιστάν είχε αρνητικό αντίκτυπο στην ανάπτυξη των οικονομικών σχέσεων ανάμεσα στις δύο χώρες. Τα σχέδια του Ουζμπεκιστάν για υπογραφή εμπορικής συμφωνίας με το Αφγανιστάν στο τέλος του 2021-κάτι το οποίο θα μπορούσε να αυξήσει αμοιβαία τον εμπορικό τζίρο μέχρι και 2 δισεκατομμύρια δολάρια- πλέον είναι αβέβαια.
Η μοίρα του σχεδίου του Ουζμπεκιστάν να κατασκευάσει σιδηροδρομική γραμμή από την πόλη του Mazar-i-Sharif μέχρι την πόλη του Herat επίσης παραμένει αβέβαιη.
Το μήκος των συνόρων ανάμεσα στο Τουρκμενιστάν και το Αφγανιστάν είναι 804 χιλιόμετρα. Το κύριο σημείο ελέγχου είναι η πόλη Serhetabad (προηγουμένως Kushka).Στις 9 Ιουλίου 2021,οι Ταλιμπάν κατείχαν την πόλη Turgundi,και ο Αφγανός στρατός διέφυγε στην περιοχή του Τουρκμενιστάν. Υπό την επέλαση των Ταλιμπάν, Αφγανοί συνοριοφύλακες επίσης προσπάθησαν να διαφύγουν στη γειτονική χώρα.
Πολλοί ειδήμονες στο θέμα των σχέσεων Τουρκμενιστάν – Αφγανιστάν τονίζουν ότι κατά τη διάρκεια των χρόνων της ανεξαρτησίας, το κύριο όργανο διασφάλισης της ασφάλειας για τις αρχές του Τουρκμενιστάν ήταν η εξαγορά της αφοσίωσης των αρχών των συνοριακών επαρχιών του Αφγανιστάν. Αυτό δε σήμαινε απλά τις επίσημες αρχές ,αλλά επίσης τις πραγματικές, ακόμη και αν ήταν οι Ταλιμπάν. Μετά το τελευταίο περιστατικό στα σύνορα αυτών των δύο χωρών, θα είναι εξαιρετικά δύσκολο για το Ashgabat,την πρωτεύουσα του Τουρκμενιστάν, να προσφερθεί ως πλατφόρμα για μελλοντικές διαπραγματεύσεις. Η μοίρα του έργου TAPI(Turkmenistan-Afghanistan-Pakistan-India pipeline)-το σημαντικότερο οικονομικό έργο του Τουρκμενιστάν- είναι αβέβαιης κατάληξης ,καθώς η κατασκευή είχε σχεδιαστεί να περάσει μέσα από εδάφη του Αφγανιστάν.
Οι τελευταίες εξελίξεις έχουν δείξει ξεκάθαρα για άλλη μία φορά ότι οι μετά-Σοβιετικής Ένωσης -χώρες της Κεντρικής Ασίας θα πρέπει να συνεργαστούν στενά σε καθεστώς τέτοιων απολυταρχικών διεθνών τοπικών οργανισμών όπως οι οργανισμοί CSTO και SCO με σκοπό την προστασία της κυριαρχίας και της εθνικής ανεξαρτησίας
