Συνέντευξη στην Αθηνά Βαφάκου Λογοθεραπεύτρια BSc, MSc
Ο Μήνας Ευαισθητοποίησης για την Εναλλακτική και Επαυξητική Επικοινωνία (ΕΕΕ) είναι διεθνής και γιορτάζεται τον Οκτώβριο. Κύριος στόχος είναι η ανάδειξη της σημασίας της ΕΕΕ στη ζωή ανθρώπων με δυσκολίες στην επικοινωνία, δίνοντάς τους τη δυνατότητα να εκφραστούν, να συνδεθούν και να συμμετέχουν στην κοινότητά τους. Εκδηλώσεις και δράσεις για την ενημέρωση του κοινού σχετικά με τις δυνατότητες που προσφέρει η ΕΕΕ πραγματοποιούνται παγκοσμίως, αλλά και στην Ελλάδα μέσω οργανώσεων και φορέων. Στην Πάτρα πραγματοποιείται το σεμινάριο «Φωνές που ακούγονται» το Σαββατοκύριακο 1-2 Νοεμβρίου. Περισσότερες πληροφορίες εδώ: https://tapaidiamazi.gr/event/fones-pou-akougontai/
- Πείτε μας λίγα λόγια για την Επαυξητική & Εναλλακτική Επικοινωνία. Τι είναι; Ποιον βοηθά η ΕΕΕ; Μόνο παιδιά που δεν μιλούν;
Η Επαυξητική και Εναλλακτική Επικοινωνία είναι ένα επιστημονικό πεδίο το οποίο έχει τις απαρχές του στη δεκαετία του 50’ όταν οι λογοθεραπευτές παρατηρούσαν ότι ορισμένα άτομα με δυσκολίες επικοινωνίας δεν μπορούσαν να παράξουν ομιλία παρά τις συνεχόμενες θεραπείες που τους γίνονταν. Έτσι εντός των νοσοκομείων και των ιδρυμάτων αναπτύχθηκε η ανάγκη για εύρεση τρόπων επικοινωνίας μεταξύ των θεραπευόμενων και των θεραπευτών/ιατρών. Αυτή είναι και η απαρχή ενός τεράστιου επιστημονικού πεδίου που ως ώρας αλλάζει και εξελίσσεται διαρκώς.
Αναφορικά με το για ποιόν είναι κατάλληλη, αρκεί να σκεφτούμε ότι οι νευροτυπικοί άνθρωποι χρησιμοποιούμε πολλούς παραπάνω τρόπους πέραν της ομιλίας για να επικοινωνήσουμε, οπότε υπό αυτή την έννοια μας αφορά όλους. Όσον αφορά τα άτομα που δεν βασίζονται αποκλειστικά στην ομιλία για να επικοινωνήσουν, η ΕΕΕ τους δίνει την ελευθερία να το κάνουν διαλέγοντας το μέσο ή σχεδόν πάντα τα πολλά μέσα τα οποία τους βολεύουν. Στόχος είναι να βρεθούν οι τρόποι που διευκολύνουν το άτομο να επικοινωνήσει με όποιον θέλει, όποτε θέλει και για ότι αυτό θέλει.
- Τι σας ώθησε να ασχοληθείτε με τη λογοθεραπεία και ειδικά με την Επαυξητική & Εναλλακτική Επικοινωνία;
Επιστρέφοντας από την Αγγλία και κάνοντας ένα ερευνητικό μεταπτυχιακό στην γλωσσική ανάπτυξη δεν μπορούσα να βρω πουθενά δουλειά γιατί κανένας δεν ενδιαφέρεται για έναν κλινικό που ξέρει καλή στατιστική!
Με αρκετή προσπάθεια βρήκα την πρώτη μου δουλειά στο Χατζηπατέρειο Ίδρυμα (ΚΑΣΠ) ένα σχολείο για παιδιά με εγκεφαλική παράλυση και σύνδρομα. Σχεδόν όλα τα παιδιά είχαν κινητικούς περιορισμούς και τα περισσότερα δεν χρησιμοποιούσαν ομιλία. Αυτή ήταν και η πρώτη μου επαφή.
Στην πορεία δούλεψα σε φυσικοθεραπευτήρια και έτσι άρχισα να ασχολούμαι με την ΕΕΕ πιο εντατικά. Πλέον βλέπω κατά κύριο λόγο παιδιά που μαθαίνουν να χρησιμοποιούν συστήματα ΕΕΕ και μαζί με καλούς συναδέλφους τρέχουμε δράσεις μέσω του Πανελλήνιου Συλλόγου Λογοπεδικών έτσι ώστε να ενισχύσουμε την έρευνα και την ευαισθητοποίηση του κοινού.
- Υπάρχουν εργαλεία στα ελληνικά; Τι χρειάζεται να γνωρίζει μια οικογένεια για το κόστος/πρόσβαση;
Υπάρχουν διαθέσιμα εργαλεία στα ελληνικά καθώς και εταιρείες που μπορεί κάποιος να απευθυνθεί για την τεχνική υποστήριξη. Μέχρι πρόσφατα οι οικογένειες κάλυπταν εξολοκλήρου τα ποσά για συστήματα ΕΕΕ αλλά μαθαίνω ότι αυτό έχει πλέον αλλάξει και έχουν βγει προκηρύξεις για επιδοτήσεις συστημάτων και άλλου τύπου εξοπλισμού υποστηρικτικής τεχνολογίας.
- Μπορείτε να μας δώσετε ένα παράδειγμα “πριν–μετά” από την καθημερινότητα ενός παιδιού;
Ένα παιδί που έχει πράγματα να πει και δεν έχει μέσο να το κάνει συνήθως θα επικοινωνήσει για πράγματα που βρίσκονται στο εδώ και τώρα. Δηλαδή θα ζητήσει νερό πιθανώς κοιτώντας το ποτήρι πάνω στο τραπέζι ή θα ζητήσει το αγαπημένο του παιχνίδι το οποίο επίσης μπορεί να βρίσκεται κάπου εκεί τριγύρω. Στην ουσία δεν μπορεί να μιλήσει για πράγματα πέρα από αυτά που βλέπει και μπορεί να προσεγγίζει. Η ΕΕΕ δίνει τη δυνατότητα να κουβεντιάσεις για τον καιρό, το αγαπημένο σου παιδικό και να πεις τέλοσπαντων ότι μπορεί να θέλεις σαν τον οποιοδήποτε νευροτυπικό άνθρωπο.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ότι χθες μόλις έκανα μια συζήτηση με ένα κοριτσάκι που παρακολουθώ που γράφει σε tablet πλέον σε σχέση με τον οδοντίατρο που πήγα, το σφράγισμα που έκανα και τις συνήθειες του πλυσίματος των δοντιών. Μου έκανε ερωτήσεις όπως «που ήταν το δόντι» κ.α. Κάναμε μια μικρή κουβέντα όπως θα έκανα με το οποιοδήποτε νευροτυπικό παιδί και ήταν μια ωραία εμπειρία και για τους δύο.
- Τι μπορεί να περιμένει ένας γονιός από τα αποτελέσματα της ΕΕΕ; Ποιος θα ήταν ένας ρεαλιστικός στόχος;
Οι γονείς πολλές φορές είναι βιαστικοί και περιμένουν ότι με το που δώσεις ένα σύστημα στο παιδί από τη μία στιγμή στην άλλη θα το χρησιμοποιήσει. Αυτό που πρέπει να σκέφτονται είναι ότι ένα νευροτυπικό παιδί κάνει περίπου 1 χρόνο μέχρι να πει την πρώτη του λέξη. Στο χρόνο αυτό ακούει διαρκώς ομιλία γύρω του και κανένας δεν τα πιέζει να μιλήσουν. Ακριβώς η ίδια φιλοσοφία ακολουθεί και την ΕΕΕ. Αν οι γονείς δείξουν πίστη και ακολουθήσουν τον ρυθμό του παιδιού τότε θα εκπλαγούν.
- Ένας μύθος που ακούτε συχνά («αν χρησιμοποιήσει συσκευή, δεν θα μιλήσει ποτέ») — τι απαντάτε;
Παλιά όντως λεγόταν αυτός ο μύθος, οι άνθρωποι δεν ήξεραν τότε ούτε είχαμε τις έρευνες που έχουμε πλέον. Η ΕΕΕ υποστηρίζει την ομιλία δεν την αναχαιτίζει. Επίσης η επικοινωνία πρέπει να είναι απόλαυση όχι βαρίδι και άγχος. Ακούω γονείς να λένε «μην τεμπελιάσει» και σκέφτομαι ότι αν εσύ για να κάνεις μία πλάκα ή να ρωτήσεις κάτι έπρεπε να σταθείς στο ένα πόδι, θα σου άρεσε; Πρέπει να δίνουμε στα παιδιά την ελευθερία να είναι ο εαυτός τους όχι να τα χωράμε σε καλούπια φτιαγμένα για άλλους εγκεφάλους και άλλα σώματα. Η αποδοχή είναι το παν σε αυτή την διαδικασία.
- Ποιο είναι ένα κλασικό λάθος που κάνουν οι γονείς και τι θα πρέπει να προσέχουν στα πλαίσια της θεραπείας;
Θα πρέπει να προσέξουν να φτιάξουν συστήματα με αρκετό λεξιλόγιο έτσι ώστε το παιδί να μπορεί να πει ό,τι θέλει και έπειτα να μην τα πιέζουν ή να τα τεστάρουν να δουν τι ξέρουν. Αυτό είναι κάτι που οι γονείς των παιδιών με δυσκολίες επικοινωνίας κάνουν πάρα πολύ και το έχουν δείξει και οι έρευνες. Αυτό είναι κάτι που δεν βοηθά καθόλου.
- Πώς δουλεύουμε ανάγνωση/γραφή με παιδιά που χρησιμοποιούν ΕΕΕ (shared reading, ALL κ.ά.);
Η ανάγνωση και η γραφή παίζουν μεγάλο ρόλο στην επικοινωνιακή ελευθερία υπό την έννοια ότι μόνο μέσω αυτών μπορείς να εκφράσεις αυτό που πραγματικά θέλεις, όταν το θέλεις και σε όποιον θέλεις. Είναι πολύ σημαντικό οι γονείς να πιστεύουν ότι τα παιδιά τους μπορούν να φτάσουν εκεί και να το διεκδικούν. Το σχολείο δεν είναι μόνο για χειροτεχνίες.
Ο τομέας αυτός είναι τεράστιος και για περισσότερες πληροφορίες θα τα πούμε στο σεμινάριο!
- Τι χρειάζεται μια συμπεριληπτική τάξη για να “δουλέψει” η ΕΕΕ; Μπορεί να ενταχθεί η ΕΕΕ στο σχολείο; Και αν ναι, με ποιο τρόπο; Χρησιμοποιείται αυτή τη στιγμή η ΕΕΕ στην εκπαίδευση; Πώς επικοινωνεί ένα μη-λεκτικό παιδί με τον εκπαιδευτικό στην τάξη αλλά και με τους συνομηλίκους του;
Το σχολείο είναι η κοινότητα του παιδιού και εφόσον το σύστημα είναι η φωνή του σημαίνει ότι το ακολουθεί παντού. Οι δάσκαλοι θα πρέπει να εκπαιδευτούν στο πως θα βοηθούν αυτά τα παιδιά να ενταχθούν στην κοινότητά τους και να έχουν πρόσβαση στην μάθηση όπως και τα υπόλοιπα νευροτυπικά παιδιά. Είναι συνταγματικό τους δικαίωμα άλλωστε. Υπάρχουν περιπτώσεις όπου εξαίρετοι εκπαιδευτικοί καταφέρνουν να ενσωματώσουν τα συστήματα στην σχολική ζωή του παιδιού αλλά υπάρχουν δυστυχώς και περιπτώσεις παιδιών που θα είναι σε μία καρέκλα χωρίς μέσο επικοινωνίας. Και αυτό πρέπει και σιγά σιγά αλλάζει. Γνωρίζω, ωστόσο, ότι στην Πάτρα το δουλεύουν με αρκετή επιτυχία στο σχολείο των κωφών & βαρήκοων.
- Πείτε μας λίγα λόγια για το σεμινάριο. Τι θα κερδίσει πρακτικά κάποιος που θα έρθει στο σεμινάριο; Τρία πράγματα που θα πάρει μαζί του αύριο.
Το σεμινάριο απευθύνεται τόσο σε γονείς, όσο και σε θεραπευτές και σε εκπαιδευτικούς. Είναι πολλά που θα πάρει μαζί του φεύγοντας αυτός που θα το παρακολουθήσει δεν μπορώ να διαλέξω τρία.
info
Η Αθηνά Βαφάκου γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Καλαμάτα. Το 2015 έλαβε πτυχίο από το τμήμα Λογοθεραπείας του Τεχνολογικού Ιδρύματος Πατρών και το 2017 συνέχισε με μεταπτυχικές σπουδές στο UCL. Στο πλαίσιο των μεταπτυχιακών σπουδών εξειδικεύτηκε στην Γλωσσική Ανάπτυξη (MSc in Language Studies with specialization in Language Development). Επιστρέφοντας στην Ελλάδα εργάστηκε ως λογοθεραπεύτρια στο Χατζηπατέρειο ίδρυμα (ΚΑΣΠ) όπου για πρώτη φορά ήρθε σε επαφή με παιδιά με εγκεφαλική παραλύση και άλλα σύνδρομα τα οποία ήταν μη λεκτικά. Έκτοτε εργάζεται σε ιδιωτικά πλαίσιο στην Αθήνα, βοηθώντας παιδιά με σύνθετες επικοινωνιακές δυσκολίες να επικοινωνήσουν μέσω Επαυξητικών και Εναλλακτικών συστημάτων Επικοινωνίας (ΕΕΕ)
Έχει μεταφράσει στα ελληνικά το εργαλείο για την αξιολόγηση της επικοινωνίας Communication Matrix το οποίο χρησιμοποιείται παγκοσμίως για την κατανόηση του επικοινωνιακού προφιλ παιδιών με σύνθετες δυσκολίες επικοινωνίας. Επίσης σε συνεργασία με το Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου εργάζεται γύρω από την μετάφραση και προσαρμογή στα ελληνικά της Κλίμακας Ταξινόμησης Ομιλίας για παιδιά με εγκεφαλική παράλυση Viking Speech Scale.
Έχει συμμετάσχει ως εισηγήτρια σε σεμινάρια της Ελληνικής Επιστημονικής Εταιρείας Υποστηρικτικής Τεχνολογίας, ενώ είναι επίσης υπεύθυνη οργάνωσης της ομάδας ειδικού ενδιαφέροντος στην ΕΕΕ του Πανελλήνιου Συλλόγου Λογοπεδικών, μια ομάδα από κλινικούς με το ίδιο ενδιαφέρον, που διεξάγουν έρευνα και προωθούν την ενημέρωση γύρω από ζητήματα που αφορούν την ΕΕΕ στην Ελλάδα.
