Σκέψεις

Στρατηγικές για τη γήρανση του πληθυσμού

Του Μιλτιάδη Νεκτάριου

Tο δημογραφικό ζήτημα που αντιμετωπίζει η Ελλάδα και η Ε.Ε. είναι πολύπλευρο, δεν συνοψίζεται στη χαμηλή γεννητικότητα και δεν αρκεί η αύξηση των γεννήσεων για να αντιμετωπιστούν οι συνέπειες της γήρανσης του πληθυσμού. 

Οι δημογραφικές εξελίξεις θα θέσουν σε κίνδυνο την αναπτυξιακή προοπτική και την κοινωνική συνοχή, χωρίς την άμεση εφαρμογή αποτελεσματικών μέτρων, που προϋποθέτουν ευρεία συνεργασία και συντονισμό μεταξύ διαφορετικών τομέων πολιτικής. 

Η Ελλάδα κατατάσσεται στις πρώτες θέσεις μεταξύ των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης στη γήρανση του πληθυσμού και είναι η τρίτη πιο γερασμένη χώρα στον ανεπτυγμένο κόσμο, με ποσοστό αύξησης του πληθυσμού μεγαλύτερης ηλικίας κατά 21,4% έναντι 17.2% που είναι ο μέσος όρος της αύξησης στην Ε.Ε.. 

Τα άτομα ηλικίας άνω των 65 ετών αντιπροσωπεύουν σήμερα στη χώρα μας ποσοστό πάνω από το 21,3% του πληθυσμού και σύμφωνα με τις προβλέψεις το 2030 το ποσοστό αυτό θα αγγίξει το 30%, ενώ το 2050 οι Έλληνες άνω των 65 ετών θα αποτελούν περίπου το 40% του συνολικού πληθυσμού. Το ποσοστό του πληθυσμού άνω των 80 ετών διαμορφώνεται σήμερα στο 6,8% και προβλέπεται να αγγίξει το 14% το 2050. 

Στον δυτικό κόσμο βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη το φαινόμενο της γήρανσης του πληθυσμού. Το φαινόμενο αφορά πρωτίστως στις χώρες της Ευρώπης και της Β. Αμερικής. Στην ουσία αποτελεί ενδημικό χαρακτηριστικό όλων των οικονομικά ανεπτυγμένων κοινωνιών.

Οι επιπτώσεις της γήρανσης του πληθυσμού επιδεινώνονται από κοινωνικούς και οικονομικούς παράγοντες, όπως την τάση για πρόωρη συνταξιοδότηση, τις εξελίξεις στην υγειονομική περίθαλψη και τις απειλές προς την οικογενειακή συνοχή. Βέβαια, οι παράγοντες αυτοί φανερώνουν την επίδραση μεγάλου αριθμού κοινωνικών, οικονομικών, πολιτικών, πολιτιστικών ιδιαιτεροτήτων που διαμορφώνουν τις εξελίξεις του φαινομένου σε κάθε χώρα. 

Η γήρανση του πληθυσμού θα είναι μία από τις κυρίαρχες επιρροές στη δομή των δυτικών κοινωνιών και οικονομιών στις επόμενες δεκαετίες και θα εξασκεί καθοριστικής σημασίας επιρροή στην διαμόρφωση πολιτικών στην κοινωνία και την οικονομία. Αν και η πηγή των αλλαγών έγκειται στη δημογραφία, οι επιπτώσεις θα είναι ευρύτατες σε σειρά κρίσιμων τομέων για την διαμόρφωση πολιτικών: (α) στην ασφάλιση και την αναπλήρωση εισοδήματος στην Τρίτη ηλικία, τόσο στο δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα (β) στην απασχόληση και την αγορά εργασίας, όπου οι ποσοτικές αλλαγές στην προσφορά εργασίας θα συναντώνται με εξελίξεις στην ζήτηση εργασίας και στο περιεχόμενο της απασχόλησης (γ) στην υγεία και κοινωνική φροντίδα, με δραματική αύξηση του κόστους στα συστήματα υγείας, αλλαγές στη δομή της ζήτησης, καθώς και την εμφάνιση νέων ασφαλίσιμων κινδύνων, όπως η μακροχρόνια φροντίδα ηλικιωμένων (δ) στην αλλαγή των καταναλωτικών προτύπων σε μεγάλο αριθμό αγορών, όπως η κεφαλαιαγορά, ο τομέας κατοικιών, ο τουρισμός, η αναψυχή, η διατροφή, οι ασφαλίσεις, κτλ. (ε) στις κοινωνικές δομές, όπου η επίσημη κοινωνική προστασία θα πρέπει να αναλαμβάνει όλο και περισσότερες λειτουργίες που σήμερα εκτελούνται άτυπα από την οικογένεια(στ) στην μακρο-οικονομία, όπου η ηλικιακή σύνθεση του εργατικού δυναμικού θα επηρεάσει άμεσα την παραγωγικότητα, την αποταμίευση, την απασχόληση και τα δημόσια οικονομικά (ζ) στην ένταση του φαινομένου της παγκοσμιοποίησης, καθώς οι ανάγκες αποτελεσματικής επένδυσης των συσσωρευόμενων όγκων αποθεματικών των ασφαλιστικών ταμείων θα οδηγήσουν σε σημαντικές εκροές κεφαλαίων προς τις αναπτυσσόμενες χώρες, καθώς και τις χώρες του Τρίτου Κόσμου, με αποτέλεσμα την περαιτέρω αύξηση των διεθνών οικονομικών συναλλαγών, καθώς και της μετανάστευσης (η) στην ποιότητα ζωής, τόσο των ηλικιωμένων όσο και του εργαζόμενου πληθυσμού. 

Οι διαθέσιμες στρατηγικές για την αντιμετώπιση της γήρανσης του πληθυσμού κινούνται πάνω σε τρεις βασικούς άξονες: 

(α) πολιτικές αύξησης των γεννήσεων (β) πολιτικές αύξησης του εργατικού δυναμικού, καθώς και πολιτικές ενεργού γήρανσης(γ) νέα μοντέλα οικονομικής ανάπτυξης σε περιβάλλον φθίνοντος εργατικού δυναμικού, με την ένταξη των νέων παραμέτρων της καινοτομίας και της αυτοματοποίησης στην παραγωγική διαδικασία. 

Η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι η ενίσχυση των γεννήσεων απαιτεί την ουσιαστική υποστήριξη των εργαζόμενων μητέρων πριν και μετά τον τοκετό, την πραγματική ισότητα στα δικαιώματα αδειών και επιδομάτων ανατροφής και για τους δύο γονείς, αλλά και την ενεργή συμμετοχή των ανδρών στις οικογενειακές δραστηριότητες. Όσον αφορά στις πολιτικές αύξησης του εργατικού δυναμικού, ένα από τα κύρια εργαλεία της ΕΕ για να αντιμετωπίσει το επερχόμενο δημογραφικό πρόβλημα είναι να ενεργοποιήσει το αργούν τμήμα του εργατικού δυναμικού, που τώρα ανέρχεται στο 23%. 

Ο στόχος είναι να παραμείνει θετικός ο ρυθμός αύξησης του εργατικού δυναμικού όσον το δυνατόν περισσότερο, με την περαιτέρω αύξηση της απασχόλησης των γυναικών, των ατόμων χαμηλής μόρφωσης, των συνταξιούχων, και των μεταναστών.

Τέλος, μια επισκόπηση των πρόσφατων ερευνών στα οικονομικά της ανάπτυξης με φθίνοντα πληθυσμό δείχνει ότι η κύρια πηγή ανάπτυξης έγκειται στην καινοτομία, η οποία οδηγεί στην αύξηση της παραγωγικότητας. Από την άλλη πλευρά, καθώς η αυτοματοποίηση της παραγωγής και τα ρομπότ είναι πιο παραγωγικά από τους εργάτες, αυξάνεται η παραγωγικότητα αλλά μειώνεται η απασχόληση. 

Συμπερασματικά, η αυτοματοποίηση των παραγωγικών διαδικασιών, με την χρήση των ρομπότ και της τεχνητής νοημοσύνης, θα αντισταθμίσει το μειωμένο εργατικό δυναμικό μακροπρόθεσμα. Η έκταση της αντιστάθμισης θα προδιαγράψει και τις νέες κοινωνικές συνθήκες που θα διαμορφωθούν στον 21ο αιώνα. 

Όπως οι τεχνολογικές πρόοδοι του 20ου αιώνα οδήγησαν στην 8ωρη εργασία ημερησίως και στην 5θήμερη εργασία εβδομαδιαίως, έτσι και η εκτεταμένη χρήση των ρομπότ, η τεχνητή νοημοσύνη και τα αλλεπάλληλα κύματα νέων τεχνολογιών μπορούν να οδηγήσουν στην απομαζικοποίηση της εργασίας στον δευτερογενή τομέα και στην περαιτέρω μείωση του χρόνου εργασίας σε όλο το εύρος της οικονομίας. 

* Ο κ. Νεκτάριος είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς. Το άρθρο αυτό φιλοξενήθηκε σε ειδικό αφιέρωμα της δεξαμενής σκέψης, Το Δίκτυο, με αντικείμενο τη δημογραφική πρόκληση.

Related posts

Οι συνέπειες του πολέμου για την ελληνική οικονομία: Ανησυχία για τα καύσιμα

4press

Λίγες σκέψεις για την έκθεση ψηφιακής τέχνης «Plasmata: Bodies, Dreams and Data» της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση

4press

Αλεξάνδρος Νικολαΐδης: Ραγίζει καρδιές η σύζυγός του – «Δεν είναι ο χρόνος γιατρός, η αγάπη είναι»

4press